Dobra inwentaryzacja to nie luksus, lecz konieczność

W ciągu najbliższych lat Polska stanie się areną intensywnych inwestycji infrastrukturalnych i przemysłowych. Centralny Port Komunikacyjny, nowe linie kolejowe PKP PLK, modernizacje sieci przesyłowych, rozbudowa infrastruktury krytycznej – lista jest długa, a skala działań imponująca. Ale wszystkie te inwestycje łączy jedno: ich powodzenie zależy od jakości danych przestrzennych, które stanowią fundament procesu inwestycyjnego.

Skutki działania w ciemno

I właśnie na tym etapie, zanim jeszcze wbita zostanie pierwsza łopata, rozstrzyga się, czy projekt zakończy się sukcesem, czy też zmieni się w serię opóźnień, korekt i roszczeń.

Wciąż zbyt często w Polsce inwestycje są planowane na podstawie nieaktualnych, niezweryfikowanych i niepełnych map MDCP. Szczególnie newralgiczna jest infrastruktura podziemna, ta, której nie widać, a która może całkowicie sparaliżować projekt. Brak danych o głębokości i dokładnym przebiegu instalacji, nieujawnione niewybuchy, niewiedza o obecności stanowisk archeologicznych, wszystko to przekłada się na konieczność przeprojektowywania, na spory między zamawiającym a wykonawcą prac, kończąc na i dodatkowych kosztach.

- Każdy sukces projektowy zaczyna się od jednego: od dobrych danych. I niestety każdy kryzys również zaczyna się od danych... tylko, że złych – mówi Szymon Bloch, CEO scan3D, członek Związku Ogólnopolskiego Projektantów i Inżynierów.

Różnice między stanem rzeczywistym a dokumentacją sięgają nierzadko 40–60%. I to nie są wyjątki, to realia wielu projektów. W branży projektowej tak wysoki poziom niepewności jest nie do zaakceptowania. A jednak -inwestorzy akceptują go, licząc, że „jakoś to będzie”. A w cale tak nie musi być.

Standardy zagraniczne wchodzą do Polski

Wielka Brytania już w 2014 roku wprowadziła standard PAS 128 jako obowiązującą metodykę w zakresie inwentaryzacji uzbrojenia podziemnego. Od 2022 roku odpowiednik tego standardu, ASCE 38-22, obowiązuje w Stanach Zjednoczonych. W Polsce PAS 128 również coraz częściej pojawia się na biurkach projektantów i w dokumentacjach przetargowych. Tramwaje Warszawskie były pierwszą instytucją, która ujęła ten standard w Specyfikacji Warunków Zamówienia (SWZ). Miasto Poznań również dostrzegło strategiczną rolę danych i zainwestowało w ich jakość. Co łączy te instytucje? Świadomość, że inwestycja w dane to nie wydatek, to ochrona przed stratą.

Czym jest PAS 128?

PAS 128 to coś więcej niż standard. To filozofia podejścia do danych terenowych. To standaryzacja metody pozyskiwania informacji o infrastrukturze podziemnej, precyzyjny opis poziomu dokładności (Quality Level A–D), określenie technologii nieinwazyjnych, które mają zostać zastosowane. Dzięki temu już na etapie planowania i projektowania wiadomo, z jakim poziomem wiarygodności mamy do czynienia, a to kluczowe dla dalszych decyzji inwestycyjnych.

Zastosowanie PAS 128 przynosi realne korzyści. Dla inwestora publicznego oznacza to redukcję ryzyka kolizji, optymalizację kosztów, terminowość realizacji oraz zgodność z celami ESG. Dla projektantów: dostęp do wiarygodnych danych, eliminację błędów wynikających z domysłów oraz lepszą integrację z procesem BIM i GIS. Dla wykonawców: bezpieczeństwo robót, mniej przestojów i niższe koszty napraw i roszczeń. W ujęciu systemowym: mniej aneksów, mniej sporów prawnych, mniej dublowania prac. Wreszcie dla społeczeństwa: mniej uciążliwości, większe zaufanie do procesu inwestycyjnego i bardziej zrównoważony rozwój przestrzenny ale również oszczędności finansowe na dalszy rozwój miast i lokalnej infrastruktury.

Co należy zrobić, aby wdrożenie było powszechne?

Zmiany są już widoczne. Ale żeby skala była ogólnopolska, konieczne są zmiany legislacyjne i działania edukacyjne.

Po pierwsze, PAS 128 powinien zostać rekomendowany jako standard referencyjny w przetargach publicznych dotyczących inwestycji liniowych i kubaturowych.

Po drugie, należy opracować krajowe wytyczne wykonawcze, które dostosują PAS 128 do polskich realiów geodezyjnych i prawnych. Powinny one zawierać wzorcowe zapisy do SWZ, definicje klas jakości danych oraz opis metod pomiarowych.

Po trzecie, instytucje państwowe powinny promować PAS 128 jako rekomendowany standard jakości danych podziemnych. Dokumenty przygotowywane przez MI, UZP, PKP PLK, GDDKiA czy CPK powinny zawierać odniesienia do tego standardu jako elementu dobrej praktyki inwestycyjnej.

Po czwarte, konieczna jest upowszechnianie wiedzy. Zamawiający publiczni, projektanci i wykonawcy powinni mieć dostęp do szkoleń, warsztatów i programów certyfikacyjnych. Współpraca z uczelniami technicznymi, zwłaszcza AGH w Krakowie może odegrać tu kluczową rolę.

Warto też stworzyć ścieżkę szkoleniową dla firm wykonawczych, które chciałyby oferować usługi zgodne z PAS 128. Włączenie tematyki inwentaryzacji infrastruktury podziemnej do programów studiów podyplomowych oraz kursów specjalistycznych dla inżynierów to krok w stronę zmiany kultury technicznej w Polsce.

Dlaczego to ważne?

Bo dane są dziś najcenniejszym zasobem inwestycji. To na nich opiera się każda decyzja projektowa, wykonawcza i finansowa. A skutki braku rzetelnych danych są realne: opóźnienia, dodatkowe koszty, frustracja społeczna i niepotrzebne konflikty na placu budowy.

Inwestowanie w dane to nie wybór, to konieczność. W rzeczywistości pełnej napiętych harmonogramów i rosnących oczekiwań jakościowych, po prostu nie stać nas, aby tego nie zrobić.